بررسی تطبیقی دیدگاه آیه الله معرفت و زرقانی در مورد روایات تاریخ قرآن

ماهیت مباحث دانش تاریخ قرآن بر منابع تاریخی و روایی تکیه دارد. میزان استفاده از روایات و درستی تحلیل آنها قوت و ضعف دستاوردهای علمی را در این دانش تعیین می کند. رساله حاضر به ارزیابی میزان توجه دو قرآن پژوه معاصر، استاد معرفت و استاد زرقانی به منابع روایی و کیفیت تحلیل آنها در سه مبحث وحی ، نزول و جمع قرآن پرداخته است. برابر دستاوردهای پژوهش هر دو قرآن پژوه به استناد روایات، راه انتقال وحی به پیامبر اکرم(ص) را رویاهای صادقه، وحی مستقیم و وحی به واسطه نزول جبرئیل دانسته اند، اما در جمع بندی و تحلیل روایات مربوط با هم توافق ندارند. این اختلاف به تشخیص راه مخصوص انتقال وحی قرآنی بر می گردد. هر دو قرآن پژوه نزول قرآن در شب قدر را به آغاز نزول قرآن تفسیر می کنند. استاد معرفت که به روایات بعثت در 27 رجب باور دارد، به توجیهی تأمل برانگیز، در روایات تقارن بعثت با نزول آیاتی از کلام الله پرداخته است. وی عنوان قرآنی بودن را، از آیات آغاز نزول تا زمان ماه رمضان در سه سال بعد ، سلب کرده است. ایشان بر خلاف زرقانی، به-شدت با روایات موهم تردید پیامبر در الهی بودن وحی نازل شده، مخالفت کرده وآنها را مردود می شمرد. دو قرآن پژوه در مبحث نزول قرآن به یک میزان از روایات بهره نگرفته اند و استاد معرفت گوی سبقت را از استاد زرقانی ربوده است. وی گزارشات ترتیب نزول سوره ها را نیز با استناد به ابن عباس و شاگردان وی پذیرفته است. بر خلاف زرقانی، استاد معرفت روایات نزول بر بیت العزه یا بیت المعمور را نمی پذیرد و توجیهات به عمل آمده در این باب را کافی نمی شمرد. همچنین به طور کلی به سمت مخالفت با روایات تردید آمیز در باره سوره های استثنایی و آیات استثنایی رفته است. آقای زرقانی در باب جمع و تدوین قرآن با گفتمان رائج اهل سنت و اصالت دادن به مصحف ابوبکر همراهی می کند. لذا همه روایات تاریخی در باب جمع قرآن در دوران پیامبر و صحابه و عثمان را به سود اصالت مصحف ابوبکر، توجیه و تحلیل می کند. در حالی که استاد معرفت به روایات مربوط به تلاش های موفق پیامبر در گرد آوری قرآن در سینه و مکتوبات صحابه و مسلمانان روی خوش نشان می دهد و علی (ع) را مأمور تدوین صحف گردآمده نزد پیامبر می شمرد. وی همچنین برای صحابه جامع قرآن ارزش در خور را باور دارد. ایشان انتساب مصحف به ابوبکر را مورد انکار قرار می-دهد وآن را به دلیل دخالت کامل زید بن ثابت ، کار وی به حساب می آورد. استاد معرفت جمع در دوره عثمان را محصول دخالت و تشریک مساعی همه صحابه و مکتوبات آنها می شمرد و به نقش ابی بن کعب در املاء و تأیید علی (ع) تصریح می ورزد.